Монгол Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчийн 2023 оны 2 дугаар сарын 9-ний өдрийн хуралдаанаар дараах асуудлуудыг хэлэлцэж шийдвэрлэлээ.
1. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 16 дугаар бүлгийн зарим зүйл, заалтыг албан ёсоор тайлбарлах тухай Эрүүгийн хэргийн танхимын нийт шүүгчийн хуралдааны саналыг хэлэлцээд тайлбарын хэлбэр, агуулгад өөрчлөлт оруулан томьёолж, дахин ирүүлэхийг тус танхимд даалгаж, уг асуудлыг хэлэлцэхийг хойшлууллаа.
2. 2022 оны 6 дугаар сарын 3-ны өдөр батлагдсан Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн зарим зүйл, хэсэг Монгол Улсын Үндсэн хууль зөрчиж байгаа эсэхийг тогтоолгох шүүхүүдийн саналыг хэлэлцээд саналын төсөл боловсруулж, нийт шүүгчийн хуралдаанд оруулахыг Эрүүгийн хэргийн танхимд даалгав.
3. Иргэн Д.Хүрэлбаатараас ирүүлсэн “Хэргийн харьяалал тогтоох тухай” хүсэлтийг хэлэлцээд Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 25 дугаар зүйлийн 25.7.4-т заасан “хуулиар харьяалал тогтоогоогүй эрх зүйн маргаан” гэх үндэслэлд хамаарахгүй гэж үзэж, уг хүсэлтийг хангахаас татгалзлаа.
4. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн зарим зүйл, заалтыг тайлбарлах хэрэгцээ, шаардлага, хуулийн тайлбар гаргах тухай Захиргааны хэргийн танхимын саналыг хэлэлцээд тайлбарын төслийг боловсруулах зөвшөөрөл олгов.
5. Ардчилсан намын даргаар Л.Гантөмөрийг бүртгүүлэх тухай өргөдлийг хэлэлцээд, өргөдлийн дагуу улсын бүртгэлд бүртгэх үндэслэлтэй гэж үзэв. Өргөдөлд хавсарган ирүүлсэн баримтуудаас үзвэл:
-Намын үндсэн дүрмийн 5.13.13.1-д “Намын дарга эсвэл Үндэсний бодлогын хорооны дарга Үндэсний бодлогын хорооны 1/3-ээс доошгүй гишүүдийн шаардлагаар 14 хоногоос хэтрүүлэхгүйгээр зарлан хуралдуулах үүрэгтэй” гэж заасны дагуу Үндэсний бодлогын хорооны 167 гишүүн “ээлжит бус хуралдаан хуралдуулах” шаардлага гаргасан байна. Энэ нь Улсын дээд шүүхэд бүртгэлтэй 389 гишүүний 167 гишүүн санал гаргасан нь Намын дүрмийн дээрх шаардлагыг хангасан;
-Намын дүрмийн Дөрөвдүгээр бүлэгт “намын шийдвэр гаргах зарчим”-ыг зохицуулахдаа 4.3.5-д “Хурлын ирц дараах байдлаар бүрдэнэ” гээд 4.3.5.1-д “Бүх шатны намын байгууллагын хурлын хувьд Үндсэн дүрэм, бусад журамд өөрөөр заагаагүй бол таслах эрхтэй нийт гишүүдийн ердийн олонх” гэж заасан байна. Иймээс 389 гишүүний ердийн олонх 196 гишүүн байхаас 201 гишүүн 2023 оны 1 дүгээр сарын 13-ны өдрийн хуралдаанд оролцсон нь хурлын ирцийн хувьд дүрэмд заасан шаардлагад нийцсэн;
-Дүрмийн 5.13.1.1-д “Намын дүрмээр зохицуулах намын дотоод зохион байгуулалт, үйл ажиллагаатай холбоотой асуудлыг намын эрх бүхий байгууллага буюу Үндэсний бодлогын хороо шийдвэрлэнэ” гэж зааснаар намын дотоод асуудлаа шийдэж, намын даргын асуудлыг шийдвэрлэсэн нь дүрмийн хүрээнд байна;
-Дүрмийн 5.12.2-т “… Их хурлын ээлжит, ээлжит бус хуралдааныг Үндэсний бодлогын хорооны нийт гишүүдийн ердийн олонх /50-аас дээш хувийн/-ын саналаар эсхүл Намын дарга зарлан хуралдуулна” гэж заасан, 2023 оны 1 дүгээр сарын 19-ний өдрийн Үндэсний бодлогын хорооны хуралдаанд 249 гишүүн ирсэн нь дүрэмд заасан шаардлагыг хангасан. Энэ хуралд намын даргад 3 гишүүн өрсөлдөж, Л.Гантөмөр 51.88 хувийн санал авсан нь зөрчилгүй;
-Дүрмийн 5.12.4-т “Их хурал нь дараах асуудлыг хэлэлцэж шийдвэрлэнэ. Үүнд, 5.12.4.8-д “Намын даргыг ёсчлон батламжлах” гэж зааснаар 2023 оны 1 дүгээр сарын 19-ний өдөр Намын их хурал хуралдсан, 1009 төлөөлөгчийн бүрэлдэхүүнтэй хуралдаж, намын даргаар Л.Гантөмөрийг сонгогдсоныг 100 хувийн саналаар ёсчлон батламжилсан нь дүрмийн дагуу болсон;
-Их хурлын 1009 төлөөлөгчийн 302 нь Үндэсний бодлогын хорооноос, УИХ-ын 9 гишүүн, Дотоод сонгууль, Үндсэн дүрмийн хорооноос 7 хүн, орон нутгаас 502, Улаанбаатар хотоос 189 төлөөлөгч оролцсон нь Дүрмийн 5.12.3-т “Их хурлын төлөөлөгчид нь сонгогдох, томилогдох зарчмаар бүрдэх бөгөөд өөрөөр шийдээгүй бол Нийслэлд дүүргийн хороо тус бүрээс 2, аймагт 10000-аас дээш хүн амтай сумын баг бүрээс 1, бусад сумдаас тус бүр 1 төлөөлөгч сонгох ба Намын дарга, Үндэсний бодлогын хороо, Үндсэн дүрмийн хороо, Дотоод сонгуулийн хорооны гишүүд, намын дэргэдэх байгууллагын гүйцэтгэх удирдлага томилогдоно” гэж заасанд нийцсэн гэж тус тус дүгнэв.
Иймд намын даргыг сонгох үйл ажиллагаа нь Ардчилсан намын Үндсэн дүрмийн дагуу явагдсан байна гэж үзэж, тус намын даргаар Л.Гантөмөрийг улсын бүртгэлд бүртгэж шийдвэрлэв.
6. “Ардчилсан намын даргаар Д.Ганбатыг бүртгүүлэх тухай” С.Эрдэнэ /итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Д.Эрдэнэсувд/-ийн өргөдлийг дараах үндэслэлээр хангахаас татгалзав.
Хүсэлтэд хавсарган ирүүлсэн баримтуудаас үзвэл Ардчилсан намын дарга гэх С.Эрдэнэ 2023 оны 1 дүгээр сарын 25-ны өдрийн А/06 дугаар тушаалаар “намын даргыг сонгох сунгаа”-г зарласан нь тус намын Үндсэн дүрмийн 5.17.4-т нийцээгүй, тус намын даргын бүрэн эрхэд хамаарахгүй асуудал байна.
Түүнчлэн ирүүлсэн баримтууд нь дараах байдлаар шаардлага хангаагүй гэж үзэв.
-“Үндэсний бодлогын хорооны 2023 оны 1 дүгээр сарын 25-ны өдрийн 19 дүгээр тогтоолоор намын ээлжит бус XVI Их хурлыг товлон зарлаж, хэлэлцэх асуудлыг тогтоосон” гэх боловч Үндэсний бодлогын хорооны уг хуралд оролцсон гишүүдийн нэрс тодорхойгүй, уг гишүүд нь хуралдаанд ямар хэлбэрээр оролцсоныг баталгаажуулсан баримтыг ирүүлээгүй байх тул Үндсэн дүрмийн 5.12.2-т заасан “… Их хурлын ээлжит, ээлжит бус хуралдааныг Үндэсний бодлогын хорооны нийт гишүүдийн ердийн олонх /50-аас дээш хувь/-ын саналаар … хуралдуулна” гэснийг хангаагүй;
-Дотоод сонгуулийн хорооны хуралдааны ирц, гарсан шийдвэрийн хүчин төгөлдөр байдал тодорхойгүй /ирцийн бүртгэл, хуралдааны тэмдэглэл байхгүй/ нь Үндсэн дүрмийн 5.22.5.10-д “…хуралдааны тэмдэглэл…” хөтлөх, 5.22.5.12-д “…10-аас дээш гишүүний ирцтэйгээр эхэлж, ердийн олонхын саналаар шийдвэрээ гаргана” гэснийг хангаагүй;
-Цахим сонгуульд “… 79489 гишүүн санал өгсөн” гэх боловч гишүүдийн нэрс байхгүй, сонгуульд оролцсоныг нь баталгаажуулсан баримтгүй;
-Ардчилсан намын ээлжит бус XVI их хуралд оролцсон төлөөлөгчдийн ирцийн бүртгэл гэх баримтад танхимаар оролцсон гэх гишүүдийн гарын үсэг байхгүй, цахимаар хийсэн хурлын явцыг баталгаажуулсан баримт байхгүй нь Үндсэн дүрмийн 4.3.5.1-д “…ердийн олонх”-оор ирц бүрдэх, 4.4-т “… шийдвэр нь ердийн олохын саналаар хүчин төгөлдөр болно” гэснийг хангаагүй гэж үзлээ.
Эдгээр үндэслэлээр Ардчилсан намын даргаар Д.Ганбатыг бүртгэхээс татгалзаж шийдвэрлэв.
7. Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 36 дугаар зүйлийн 36.8, 36.9 дэх заалтыг тайлбарлах хэрэгцээ, шаардлага, хуулийн тайлбар гаргах тухай Захиргааны хэргийн танхимын саналыг хэлэлцээд тайлбарын төслийг боловсруулах зөвшөөрөл олголоо.
8. Улсын дээд шүүхийн Тамгын газрын даргын 2023 оны 1 дүгээр сарын 6-ны өдрийн А/01 дүгээр тушаалаар байгуулагдсан “Монгол Улсын дээд шүүхийн цахим хуудасны “Улс төрийн намын бүртгэл” хэсгийн мэдээллийг шүүхийн шийдвэр, хувийн хэрэг, үндсэн баримт бичгүүдтэй тулган шалгах ажлын хэсэг”-ийн тайланг хэлэлцээд,
-Цахим хуудасны “Улс төрийн намын бүртгэл” цэс дэх Улсын дээд шүүхэд бүртгэлтэй улс төрийн 36 намын бүртгэлийн мэдээлэлд байгаа зөв бичгийн дүрмийн болон үсэг, тоо зөрсөн зэрэг техникийн шинжтэй алдааг засах;
-Улсын дээд шүүхийн тогтоолоор бүртгэсэн бүртгэлийн мэдээллүүдийг цахим хуудаст байршуулаагүй болон мэдээллийг дутуу оруулсан байгааг нөхөж байршуулах;
-Улс төрийн зарим намын хувийн хэрэгт улсын бүртгэлийн гэрчилгээний хувийг хуулбарлаж аваагүй зөрчлийг арилгаж, гэрчилгээний хувийг хувийн хэрэгт авах;
-Улс төрийн зарим намын улсын бүртгэлийн гэрчилгээний бичилт дутуу, бүртгэлийн болон регистрийн дугаар алдаатай зэрэг зөрчил илэрснийг Улсын дээд шүүхийн тогтоолд нийцүүлж засах;
-Улсын дээд шүүхийн цахим хуудаст байгаа “Улс төрийн намын бүртгэл” цэсийг өөрчилж, бүтцийг сайжруулах, байвал зохих мэдээллүүдийн тодорхойлж, цаг хугацааны дарааллаар, олон нийтэд ойлгомжтой, тодорхой байршуулах нь зүйтэй гэж тус тус үзлээ.
Эдгээр ажлуудыг хийж гүйцэтгэхийг Захиргааны хэргийн танхим, Тамгын газарт даалгав.
9. Монгол Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчийн хуралдааны дэгд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлыг хэлэлцэж шийдвэрлэв.
Улсын дээд шүүхийн Шүүгчдийн зөвлөгөөнөөс Нийт шүүгчийн чуулганыг зохион байгуулах ажлын хэсгийн гишүүнээр шүүгч М.Батсуурь, М.Пүрэвсүрэн нарыг сонголоо.
