Улсын Их Хурлын Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны өнөөдрийн /2025.12.10/ хуралдаан 14.40 цагт УИХ-ын гишүүн Ч.Анар, Т.Бат-Амгалан, Д.Бум-Очир, Х.Жангабыл, Б.Жаргалан, З.Мэндсайхан, Ц.Мөнхбат, Х.Тэмүүжин, Г.Тэмүүлэн, Г.Хосбаяр, Дам.Цогтбаатар, Ө.Шижир, Б.Энхбаяр, Ж.Энхбаяр, Л.Энхнасан нар ирснээр 51.7 хувийн ирцтэйгээр эхлэв.
Энэ өдрийн хуралдаанаар Монгол Улс болон Евразийн эдийн засгийн холбоо, түүний гишүүн орнууд хоорондын худалдааны түр хэлэлцээрийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг хэлэлцлээ.
Хуулийн төслийн талаар Монгол Улсын Тэргүүн шадар сайд бөгөөд Эдийн засаг, хөгжлийн сайд Ж.Энхбаяр танилцууллаа.
Тэрбээр, 2024 оны байдлаар ОХУ-тай хийсэн худалдаа 2.7 тэрбум ам.долларын алдагдалтай байна. Сүүлийн 10 жилд ОХУ руу экспортлох хэмжээ төдийлөн нэмэгдээгүй бөгөөд шатахууны эрэлт нэмэгдсэнтэй холбоотой импорт өсөж, худалдааны бүтэц тэнцвэргүй байна. ОХУ нь Евразийн эдийн засгийн холбооны гишүүн тул холбооны бусад гишүүн орнуудтай адил нэгдсэн гаалийн тарифын бодлого хэрэгжүүлдэг. Монгол Улсаас ЕАЭЗХ-д экспортлох бараанд 15–50 хувийн гаалийн тариф ногдуулж, эрүүл ахуй, хорио цээрийн өндөр шаардлага тавьж байгаа нь экспортын боломжийг хязгаарлаж байна.
Мөн нийт экспортын 91.2 хувь, уул уурхайн бүтээгдэхүүний 94.7 хувь, мал аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүний 82.7 хувийг зөвхөн БНХАУ-д экспортолж байна. Энэ нь нэг улсын зах зээлээс хэт хамааралтай болж, эдийн засгийн аюулгүй байдалд сөрөг нөлөө учруулах хэмжээнд хүрээд байна.
ОХУ нь Евразийн эдийн засгийн холбооны гишүүн орон тул тус холбооны дүрэмд заасны дагуу холбооны 5 гишүүн орон нь нэгдсэн татварын тогтолцоотой, бусад гадаад улс орнуудтай хийх худалдаанд нэгдсэн нэг бодлогыг хэрэгжүүлдэг бөгөөд импортоор орж ирэх бүтээгдэхүүнүүдэд 15-50 хувийн татвар ногдуулахаас гадна эрүүл ахуй, хорио цээр, техникийн өндөр шалгуур, шаардлагыг тавьдаг тул Монгол Улсаас экспорт хийх бололцоо хумигдмал байна.
Иймээс гол түнш орнуудтай хийх худалдаанд тулгарч буй тарифын болон тарифын бус саад тотгорыг бууруулж, харьцангуй давуу талтай бүтээгдэхүүнээ саадгүй экспортлох, дотоодын үйлдвэрлэлд шаардлагатай орц, түүхий эд, тоног төхөөрөмжийг хямд өртгөөр импортлох нөхцөлийг бүрдүүлэх шаардлагатай байна. Үүнийг хэрэгжүүлэх гол хэрэгсэл нь чөлөөт худалдааны хэлэлцээрүүдийг байгуулах явдал юм хэмээн тодотгов.
Хэлэлцээрийн хүрээнд хоёр талаас ижил тооны буюу “Бараа тодорхойлох кодчлолын уялдуулсан систем” (БТКУС)-ийн 6 оронтой кодоор 367 нэр төрлийн бараанд “тарифыг шууд тэглэх”, “тариф бууруулах”, “тохирсон квотын хэмжээнд тарифыг тэглэх”, “тохирсон квотын хэмжээнд тарифын хөнгөлөлт эдлэх” гэсэн үндсэн 4 төрлөөр тарифын саад тотгорыг бууруулахаар тохиролцсон аж.
Түүнчлэн улаанбуудай, өндөг зэрэг манай улсын стратегийн болон хүнсний гол нэрийн бүтээгдэхүүний импортын нөлөөллийг бага байлгахад онцгойлон анхаарсан бөгөөд тоо хэмжээний хязгаарлалт тогтоох, зарим барааг хасуулах замаар дотоодын үйлдвэрлэлийг хамгаалах зохицуулалтыг хэлэлцээрийн төсөлд тусгуулсан байна.
Олон улсад чөлөөт худалдааны хэлэлцээр хийхэд түгээмэл ашиглагддаг “Ерөнхий тэнцвэрийн загвар”-ын тооцооллоор хэлэлцээр хэрэгжсэнээр манай улсын ДНБ 0.02 хувь, хөрөнгө оруулалт 2.57 хувь, ЕАЭЗХ руу хийх экспорт 24.1 хувь өсөх боломжтой байна. Тухайлбал мах, махан бүтээгдэхүүн, ноос ноолуур, нэхмэл, сүлжмэл болон арьс шир зэрэг боловсруулах үйлдвэрийн гол бүтээгдэхүүний экспорт 42–152 хувиар нэмэгдэж, Монголын бүтээгдэхүүн гаалийн татваргүйгээр өргөн зах зээлд нэвтрэх нөхцөл бүрдэнэ гэж үзэж байгаа юм байна.
Мөн Монгол Улс болон ЕАЭЗХ, түүний гишүүн орнууд хоорондын худалдааны түр хэлэлцээр байгуулах асуудал нь “Алсын хараа 2050” Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогын баримт бичиг, Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал, Монгол Улсын Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тус тус тусгагдсан гэдгийг сайд Ж.Энхбаяр дурдсан.
“Цагаан алт”, “Хүнсний хувьсгал”, “Шинэ хоршоо хөдөлгөөн” зэрэг төрийн бодлогын хүрээнд хөдөө аж ахуйн салбарыг дэмжих ажил идэвхтэй өрнөж буй энэ үед тус хэлэлцээр нь дотоодын боловсруулах үйлдвэрлэл болон нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүний экспортыг нэмэгдүүлж, малчин өрх болон үйлдвэрлэгч, экспортлогчдын орлогыг өсгөх, ажлын байрыг нэмэгдүүлэх ач холбогдолтой аж. Мөн дээр дурдсан Монгол Улсын бодлогын баримт бичгүүдэд тусгагдсан бүс нутгийн интеграцид нэгдэх, нэг эдийн засгаас хараат байдлыг бууруулах, экспортын зах зээлийг тэлж, төрөлжүүлэх зорилтыг хэрэгжүүлэх, худалдааг хөнгөвчлөх, хувийн хэвшил, жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих ач холбогдолтой гэлээ.
Экспортын үйл ажиллагааг хөнгөвчлөх чиглэлээр чухал ахиц гарч, зардал буурах боломж бүрдэх бөгөөд орц, материалыг экспортын барааны өртгийн 50 хувьд тооцон тарифын хөнгөлөлт эдлэх, барааг 4 цагийн дотор олгох, гарал үүслийн гэрчилгээг нөхөн гаргах боломжтой болох, эрсдэлийн үнэлгээнд тулгуурласан гаалийн шалгалтын шинэ зохицуулалт хэрэгжих, 5000 еврогоос бага үнийн дүнтэй бараанд гарал үүслийн гэрчилгээ шаардахгүй байх зэрэг өөрчлөлт нь бизнесийн орчныг сайжруулна гэж танилцуулгад дурдсан.
Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан УИХ-ын гишүүн Л.Энхнасан, Ч.Анар, Х.Жангабыл, Г.Хосбаяр, А.Ариунзаяа, Р.Эрдэнэбүрэн нар асуулт асууж, байр сууриа илэрхийлсэн.
Эдийн засаг, хөгжлийн сайд Ж.Энхбаяр, Худалдааны хэлэлцээрийг соёрхон баталсан тохиолдолд УИХ-ын тогтоол хэлэлцүүлэн батлуулахаар бэлтгэж байна.
Тогтоолын төсөлд тамхины хуультай холбоотой зохицуулалтын асуудлыг хаврын чуулганы хугацаанд багтаж буюу дээрх гэрээ хэрэгжихээс өмнө шийдвэрлэх асуудлыг тусгана.
Тамхины ноогдуулдаг онцгой татварын зохицуулалтаар худалдааны тэнцвэртэй, тэгш байдлыг хангах бололцоотой гэсэн хариултыг өгсөн.
Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дээрх хуулийн төслийг хэлэлцэн батлахыг дэмжсэн. Мөн энэхүү хуулийн төсөл эцэслэн батлахтай холбогдуулан хуулийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний тухай УИХ-ын тогтоолыг гаргах нь зүйтэй гэж үзлээ.
Мөн хуралдаанаар Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал, эрчим хүчний аюулгүй байдлыг хангахад чиглэсэн бодлого, арга хэмжээ, төсөл, хөтөлбөрийн хэрэгжилт, үр дүн, хариуцлагын талаарх Эрчим хүчний сайдын мэдээллийг сонсов.
Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэн мэдээлэл танилцуулав.
Улсын хэмжээнд 2024 онд эрчим хүчний хэрэглээ 11.6 тэрбум кВт.ц болж жилд 5.9 хувийн өсөлттэй байна. Монгол Улсын дотоодын үйлдвэрлэлийн хэмжээ 2024 онд 8.7 тэрбум кВт.ц болж өмнөх оноос 2.7 хувиар өссөн ба нийт хэрэглээний 75.4 хувийг дотоодын үйлдвэрлэлээр хангасан байна. Хэрэглээний 24.6 хувь буюу 2.8 тэрбум кВт.ц цахилгааныг импортоор авсан нь өмнөх онтой харьцуулбал 17 хувиар өссөн байна.
Эрчим хүчний оргил ачаалал халаалтын хэрэгцээнээс үүдэн өвлийн улиралд тохиодог. Өнгөрсөн оны хувьд цахилгаан эрчим хүчний хамгийн их ачаалал 1655 МВт-д хүрсэн ба оргил ачааллын өсөлт сүүлийн жилүүдэд дунджаар 10 орчим хувь байна. Өвлийн их ачааллын саруудад суурь горимд ажиллах дулааны цахилгаан станцууд суурилагдсан бүрэн хүчин чадлаараа, нөөц тоноглолгүй ажиллаж байгаа нь эрчим хүчний хангамжийн тасралтгүй найдвартай байдлыг хангахад эрсдэлтэй нөхцөл байдлыг бий болгож байна гэлээ.
Сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд Улаанбаатар хотод Бөөрөлжүүтийн 300 МВт-ын станц, Сонгино 80 МВт, Багануур дүүрэгт 50 МВт-ын батарей хуримтлуурын станцууд, Дорноговь аймгийн Эрдэнэ суманд 30 МВт-ын нарны цахилгаан станц, Хөвсгөл аймгийн төвд 10 МВт-ын нарны цахилгаан станц, Дорнод бүсийн эрчим хүчний системд Чойбалсангийн 50 МВт-ын шинэ дулааны цахилгаан станц, саяхан Тосонцэнгэлийн 22 МВт-ын цахилгаан станцууд ашиглалтад орсон хэдий ч цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээний өсөлт өндөр байгаа тул нөөц чадал бүрдэхгүй байгааг сайд мэдээлэлдээ дурдсан.
Эрчим хүчний яамны зүгээс цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэх уламжлалт эх үүсвэрийн төслүүдийг хувийн хөрөнгө оруулалтаар хэрэгжүүлэхэд бүх талын дэмжлэг үзүүлж ажиллаж байна. Ирэх онд Сэлэнгэ аймгийн төвд 70 МВт-ын дулаан цахилгаан хослон үйлдвэрлэх станц ашиглалтад орох бөгөөд 2027-2028 онд Баянгийн 660 МВт-ын цахилгаан станц, 2028-2029 онд Бөөрөлжүүтийн станцын 2 дугаар ээлж 300 МВт-ын станц ашиглалтад орсноор өвлийн оргил ачаалллын саруудад нөөц чадалтай болох боломж бүрдэнэ гэлээ.
Сайд Б.Чойжилсүрэн Улаанбаатар хот дулаан хангамжийн хувьд хүндрэлтэй нөхцөл байдалд байна гээд, Улаанбаатар хотод агаарын температур -39 хэмээс доош хүйтэрсэн нөхцөлд дулаан хангамжийн систем чадлын дутагдалд орж дулаан хангамжийн системийн эх үүсвэрээсээ алслагдсан цэгүүдэд хүндрэл үүсэх өндөр эрсдэлтэй нөхцөлд байгааг тодруулан хэлэв.
Улаанбаатар хотод жилд дунджаар 190 гаруй Гкал/ц-ийн хэрэглээ бүхий 280 гаруй барилга байгууламж төвлөрсөн дулаан хангамжийн системд шинээр холбогдож байна. Нийслэлийн дулааны хэрэглээ жилд 7-8 хувиар өсөн нэмэгдэж, энэ хэмжээгээр хэрэглээний өсөлт тогтвортой гарвал 2025 оны түвшинд холбогдсон хэрэглэгчдийн ачаалал 3874 Гкал/ц болох аж.
Нийслэлийн төвлөрсөн дулаан хангамжийн системд 2024 онд Амгалан дулааны станцыг 116 МВт-аар өргөтгөлийг ашиглалтад оруулснаар хүчин чадал бага хэмжээгээр нэмэгдсэн боловч хэрэглээний өсөлтийг бүрэн хангаж чадахгүй байгаа юм байна.
Дулааны гуравдугаар цахилгаан станцын дэд бүтцийг ашиглан шинээр 300 МВт-ын цахилгаан, 395 МВт-ын дулаан үйлдвэрлэх шинэ станцыг ОХУ-тай хамтран хэрэгжүүлэхээр, Дулааны хоёрдугаар цахилгаан станцын дэд бүтцийг ашиглан 300 МВт-ын цахилгаан, 395 МВт-ын дулаан үйлдвэрлэх шинэ станцыг нийслэлийн зүгээс төр-хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтаар хэрэгжүүлэхээр холбогдох гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулж гэрээ байгуулсан бол Дулааны дөрөвдүгээр цахилгаан станцыг 500 тн/ц буюу 210 МВт дулаан үйлдвэрлэх хүчин чадалтай зуухаар өргөтгөх төслийн санхүүжилтийн эх үүсвэрийг шийдвэрлэх шаардлага байна гэж сайд мэдэгдлээ.
Тэрбээр, цаашид эрчим хүчний аюулгүй байдлыг хангахад чиглэсэн бодлого, гадаад зээл, буцалтгүй тусламжийн хөрөнгөөр хэрэгжүүлж буй төсөл хөтөлбөрүүдийн талаар танилцуулсан. 2025 оны байдлаар 681 сая ам.долларын өртөг бүхий 8 төсөл арга хэмжээг гадаад зээлээр хэрэгжүүлж байна хэмээсэн.
Сайдын мэдээлэлтэй холбогдуулан УИХ-ын гишүүд асуулт асууж, хариулт авлаа
